İçeriğe atla

Ganymede (uydu)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ganymede
Ganymede'nin fotoğrafı
7 Haziran 2021'de Juno tarafından görüntülenen Jüpiter'in uydusu Ganymede
Keşif[1][2]
KeşfedenGalileo Galilei
Keşif tarihi7 Ocak 1610
Adlandırmalar
Adın kaynağı
Grekçe: Γανυμήδης, Ganymēdēs
Alternatif adlar
Jupiter III
SıfatlarGanymedian,[3]
Ganymedean[4][5]
Yörünge özellikleri
Enberi1.069.200 km
Enöte1.071.600 km
1.070.400 km[6]
Dış merkezlik0,0013[6]
7,15455296 g[6]
10,880 km/sn
Eğiklik2,214° (tutuluma)
0,20° (Jüpiter'in ekvatoruna)[6]
Doğal uydusuJüpiter
GrupGalilei uyduları
Fiziksel özellikler
4,61 (Karşı konum)[7]
4,38 (1951'de)[8]
Ortalama yarıçap
2.634,1 ± 0,3 km (0,413 Dünya)[9]
8,72 × 107 km2 (0,171 Dünya)
Hacim7,66 × 1010 km3 (0,0704 Dünya)
Kütle1,4819 × 1023 kg (0,025 Dünya)[9]
Ortalama yoğunluk
1,936 g/cm3 (0,351 Dünya)[9]
1,428 m/sn2 (0,146 g)
Atalet momenti faktörü
0,3115 ± 0,0028[10]
2,741 km/sn
Eşzamanlı
0–0,33°[11]
Albedo0,43 ± 0,02[7]
Yüzey sıcaklığı min. ort. maks.
K 70[12] 110[12] 152[13]
C −203 −163 −121
Atmosfer
Yüzey basıncı
0,2–1,2 μPa (1,97 × 10−12–1,18 × 10−11 atm[14]
Bileşimleriçoğunlukla oksijen[14]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Ganymede, Jüpiter'in doğal uydularından biridir. Jüpiter'in ve aynı zamanda Güneş Sistemi'nin en büyük uydusudur.[15] Merkür gezegeninden çap olarak daha büyüktür, ancak kütlesinin yalnızca yarısı kadardır.[16] Ganymede'nin yoğunluğu çok daha azdır. 7 Ocak 1610 tarihinde Galileo Galilei tarafından bulunmuş [17] ve o dönemde tanımlanan 4 Galilei uydusu arasında gezegene yakınlık açısından üçüncü sırada bulunması nedeniyle Jüpiter'in 'III' numaralı uydusu olarak adlandırılmıştır. Galile Uyduları grubuna Io, Europa ve Callisto da dahildir.

Ganymede, İo ve Europa ile 1:2:4 Laplace rezonansı içinde gezegenin etrafında dönmektedir.

Galileo ayı keşfettikten kısa bir süre sonra, Simon Marius "Ganymede" adını önerdi. Yunan mitolojisinde Ganymede, Zeus'un sakisi idi.[18] Bu isim ve diğer Galilean uydularının isimlerinin kullanılması uzun süre tercih edilmedi ve 20. yüzyılın ortalarına kadar da ortak kullanıma girmedi. Bunun yerine, Roma rakamlarıyla (Galileo tarafından tanıtılan bir sistem) "Jupiter III" veya "Jüpiter'in üçüncü uydusu" olarak da anılır.[19] Ganymede, Jüpiter'in bir erkek figürünün adını taşıyan tek Galile uydusudur.

Ganymede'in Europa ve İo ile Laplace resonansı

Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ganymede, kabaca eşit miktarlarda silikat kaya ve su buzundan oluşur.[20] Gövdesi demir açısından zengin, sıvı bir çekirdeğe ve Dünya'nın tüm okyanuslarından daha fazla su içerebilecek bir iç okyanusa sahiptir.[21][22][23][24][25] Yüzeyi, dört milyar yıl öncesine işaret eden çarpma kraterleri ile karanlık bölgelere sahiptir ve bu uydunun yaklaşık üçte birini kapsıyor. Oluklar ve sırtlarla enine kesilen ve sadece biraz daha az eski olan daha açık renkli bölgeler ise geri kalanı kaplıyor. Hafif arazinin bozulan jeolojisinin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte muhtemelen gelgit ısıtmasının neden olduğu tektonik aktivitenin sonucu olduğu söyleniyor.[26]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Ganymede" adı / Gan-ee-Meed / olarak okunur.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Galilei, Galileo; Edward Carlos'un çevirisi (Mart 1610). Barker, Peter (Ed.). "Sidereus Nuncius" (PDF). University of Oklahoma History of Science. 20 Aralık 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2010. 
  2. ^ "In Depth | Ganymede". NASA Solar System Exploration. 28 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2021. 
  3. ^ Quinn Passey & E.M. Shoemaker (1982) "Craters on Ganymede and Callisto", in David Morrison, ed., Satellites of Jupiter, vol. 3, International Astronomical Union, ss 385–386, 411
  4. ^ Journal of Geophysical Research, v. 95 (1990)
  5. ^ E.M. Shoemaker vd. (1982) "Geology of Ganymede", in David Morrison, ed., Satellites of Jupiter, vol. 3, International Astronomical Union, ss 464, 482, 496
  6. ^ a b c d "Planetary Satellite Mean Orbital Parameters". Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology. 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  7. ^ a b Yeomans, Donald K. (13 Temmuz 2006). "Planetary Satellite Physical Parameters". JPL Solar System Dynamics. 14 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2007. 
  8. ^ Yeomans; Chamberlin. "Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)". California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.  (3 Ekim 1951'de 4,38)
  9. ^ a b c Showman, Adam P.; Malhotra, Renu (1 Ekim 1999). "The Galilean Satellites" (PDF). Science. 286 (5437). ss. 77-84. doi:10.1126/science.286.5437.77. PMID 10506564. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  10. ^ Schubert, G.; Anderson, J. D.; Spohn, T.; McKinnon, W. B. (2004). "Interior composition, structure and dynamics of the Galilean satellites". Bagenal, F.; Dowling, T. E.; McKinnon, W. B. (Ed.). Jupiter : the planet, satellites, and magnetosphere. New York: Cambridge University Press. ss. 281-306. ISBN 978-0521035453. OCLC 54081598. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  11. ^ Bills, Bruce G. (2005). "Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter". Icarus. 175 (1). ss. 233-247. Bibcode:2005Icar..175..233B. doi:10.1016/j.icarus.2004.10.028. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  12. ^ a b Delitsky, Mona L.; Lane, Arthur L. (1998). "Ice chemistry of Galilean satellites" (PDF). J. Geophys. Res. 103 (E13). ss. 31,391-31,403. Bibcode:1998JGR...10331391D. doi:10.1029/1998JE900020. 3 Ekim 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  13. ^ Orton, G.S.; Spencer, G.R.; Travis, L.D.; Martin, T. Z.; Tamppari, L. K. (1996). "Galileo Photopolarimeter-radiometer observations of Jupiter and the Galilean Satellites". Science. 274 (5286). ss. 389-391. Bibcode:1996Sci...274..389O. doi:10.1126/science.274.5286.389. 
  14. ^ a b Hall, D.T.; Feldman, P.D.; McGrath, M.A.; Strobel, D. F. (1998). "The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede". The Astrophysical Journal. 499 (1). ss. 475-481. Bibcode:1998ApJ...499..475H. doi:10.1086/305604. 
  15. ^ "In Depth | Ganymede". NASA Solar System Exploration. 12 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023. 
  16. ^ "Ganymede Fact Sheet". www2.jpl.nasa.gov. 5 Ocak 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2010. 
  17. ^ Galilei, G.; Sidereus Nuncius 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (March 13, 1610)
  18. ^ Marius, S.; (1614); Mundus Iovialis anno M.DC.
  19. ^ "Satellites of Jupiter". The Galileo Project. 3 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2007. 
  20. ^ Chang (12 Mart 2015). "Suddenly, it seems, water is everywhere in Solar System". New York Times. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2015. 
  21. ^ Staff (12 Mart 2015). "NASA's Hubble observations suggest underground ocean on Jupiter's largest moon". NASA News. 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2015. 
  22. ^ "Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth – NASA". Russia Today (RT). 13 Mart 2015. 9 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2015. 
  23. ^ Clavin (1 Mayıs 2014). "Ganymede may harbor 'club sandwich' of oceans and ice". NASA. Jet Propulsion Laboratory. 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2014. 
  24. ^ Vance (12 Nisan 2014). "Ganymede's internal structure including thermodynamics of magnesium sulfate oceans in contact with ice". Planetary and Space Science. 96: 62. doi:10.1016/j.pss.2014.03.011. 3 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2014. 
  25. ^ "Video (00:51) - Jupiter's 'Club Sandwich' Moon". NASA. 1 Mayıs 2014. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2014. 
  26. ^ Tidal heating: the huge force of Jupiter's gravitation deforms the satellite as it swings round its orbit.

Diğer web siteleri

[değiştir | kaynağı değiştir]


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ganymede_(uydu)&oldid=31788371" sayfasından alınmıştır